عبدالقادر بن محمد جزیریجزیری، عبدالقادر بن محمد، فقیه و کاتب حنبلی . در سال ۹۱۱ به دنیا آمد. ۱ - مشخصاتبرخی جزیری را منتسب به جزیرة الفیل مصر دانسته‌اند [۱]
محمد نجدی، السُّحبُ الوابلة علی ضرائح الحنابلة، ج ۲، ص ۵۶۹، چاپ بکربن عبداللّه ابوزید و عبدالرحمان‌بن سلیمان عثیمین، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
[۲]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج ۴، ص ۴۴، بیروت ۱۹۸۹.
اما، شارحان اَلسحب‌الوابلة، بر اساس تحقیق خود، زادگاه او را جزیره فراتیه در نزدیکی بغداد ذکر کرده‌اند. [۳]
پانویس ۱، محمد نجدی، ج ۲، ص ۵۷۰، السُّحبُ الوابلة علی ضرائح الحنابلة، چاپ بکربن عبداللّه ابوزید و عبدالرحمان‌بن سلیمان عثیمین، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
لقبِ وی زین‌الدین و محیی‌الدین ضبط شده است [۴]
محمد نجدی، السُّحبُ الوابلة علی ضرائح الحنابلة، ج۲، ص۵۶۹، چاپ بکربن عبداللّه ابوزید و عبدالرحمان‌بن سلیمان عثیمین، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
۲ - فعالیت علمیجزیری نزد استادان متعددی درس آموخت؛ حدیث و فقه را از ابن‌نجّار و ادبیات و حدیث و منطق را از اَرْنَوی مالکی فراگرفت. [۵]
محمد نجدی، السُّحبُ الوابلة علی ضرائح الحنابلة، ج ۲، ص ۵۷۰ ۵۷۱، چاپ بکربن عبداللّه ابوزید و عبدالرحمان‌بن سلیمان عثیمین، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
۳ - کاروان‌داری حجاج بیتاللّهوی چند سال به همراه پدرش، کاروان‌دار حجاج بیت‌اللّه بود. او و پدرش در ۹۴۰، به فرمان سلیمان کِیخیا، امیرالحاج وقت، به تهیه و ثبت گزارشهایی در باره سفر حج مأمور شدند که شامل اطلاعاتی سودمند در باره حج و منزلگاههای آن و تبیین هزینه‌های این سفر برای حاجیان باشد. ۳.۱ - تالیف کتابی مرتبط با کاروان‌داری حجاجپس از درگذشت پدر جزیری در ۹۴۴، جزیری به تنهایی این کار را ادامه داد و مجموعه نوشته‌های خود را در کتابی با نام دُرَرُ الْفَرائِدِالمُنَظَّمَة فی‌اَخبارِ الحاجِّ و طَریقِ مَکَّةالمُعَظَّمَة گرد آورد که از مهم‌ترین کتابهای حنبلیان در باره حج تا اواخر قرن دهم بود. این اثر ضمناً شرح احوال و برخی جزئیات زندگی جزیری را به قلم خود او در بر دارد. [۶]
محمد نجدی، السُّحبُ الوابلة علی ضرائح الحنابلة، ج ۲، ص ۵۷۰، چاپ بکربن عبداللّه ابوزید و عبدالرحمان‌بن سلیمان عثیمین، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
[۷]
محمد نجدی، السُّحبُ الوابلة علی ضرائح الحنابلة، ج ۲، ص ۵۷۲ـ۵۷۳، چاپ بکربن عبداللّه ابوزید و عبدالرحمان‌بن سلیمان عثیمین، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
در کتاب القاموس الاسلامی [۸]
احمد عطیة اللّه، القاموس الاسلامی، ج ۲، ص ۳۵۹، قاهره ۱۳۸۳/ ۱۹۶۳ـ.
نام مؤلف کتاب، به‌اشتباه، خزرجی درج شده است.
جزیری در کتاب خود، از مصاحبت و ملازمتش با عارف پرآوازه روزگار خویش، شهاب‌الدین‌احمد حَریفی زَنیدی شافعی، یاد کرده و گفته که حریفی به او خرقه پوشانده و او را در حلقه ذکر خویش راه داده است. جزیری بر اثر پیدا کردن گرایشهای عرفانی و صوفیانه از اشتغالات دنیوی، از جمله کار کتابت که آن را مایه شهرت می‌دانست، کناره گرفت و بر امور غیر دنیوی اهتمام نمود. [۹]
محمد نجدی، السُّحبُ الوابلة علی ضرائح الحنابلة، ج ۲، ص ۵۷۱- ۵۷۲، چاپ بکربن عبداللّه ابوزید و عبدالرحمان‌بن سلیمان عثیمین، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
۴ - وفاتاغلب منابع سال مرگ او را ۹۷۷ دانسته‌اند [۱۰]
محمد نجدی، السُّحبُ الوابلة علی ضرائح الحنابلة، ج۱، ص ۵۶۹، چاپ بکربن عبداللّه ابوزید و عبدالرحمان‌بن سلیمان عثیمین، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
[۱۱]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج ۴، ص ۴۴، بیروت ۱۹۸۹.
اما، بروکلمان سال وفات او را ۹۶۶ ذکر کرده است.
۵ - گزیده آثاربرخی از دیگر آثار جزیری عبارت‌اند از: خُلاصة الذَّهب فی فَضْل‌العرب، عُمْدة لصَّفْوَة فی حِلِّ القَهْوة، مَنازِهُ المَنازِل و مَناهِجُ لمَناهِل، الزَّجْرُ عنِالخَمر، رَفْعُ المَضَرَّة عَنِ الهِرِّ وَ الهِرَّة و مجموعه‌ای شامل اشعار و مراسلات او. [۱۲]
محمد نجدی، السُّحبُ الوابلة علی ضرائح الحنابلة، ج ۲، ص ۵۷۳ -۵۷۴، چاپ بکربن عبداللّه ابوزید و عبدالرحمان‌بن سلیمان عثیمین، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
[۱۳]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج ۴، ص ۴۴، بیروت ۱۹۸۹.
[۱۴]
یوسف الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات العربیة و المعربة، ج۱، ستون ۶۸۸، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
۶ - فهرست منابع(۱) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۹. (۲) یوسف الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات العربیة و المعربة قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰. (۳) احمد عطیة اللّه، القاموس الاسلامی، قاهره ۱۳۸۳/ ۱۹۶۳ـ. (۴) محمد نجدی، السُّحبُ الوابلة علی ضرائح الحنابلة، چاپ بکربن عبداللّه ابوزید و عبدالرحمان‌بن سلیمان عثیمین، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶؛ ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «عبدالقادر بن محمد جزیری»، شماره۴۶۷۳. |